Een massief kunstwerk van de Duitse kunstenaar Anselm kiefer
Tweestromenland / De Hogepriesteres
Dit kunstwerk van Kiefer is beslist heel indrukwekkend. In de eerste plaats alleen al vanwege de afmetingen. Het zijn twee grote boekenkasten van staal, met zo’n 200 met lood bedekte boeken. De glasplaat tussen de twee boekenkasten is 4 meter hoog en dan moet het wel zo’n 5 tot 6 meter lang zijn.
Het is ook nog zeker een halve meter diep en staat los in de ruimte. Door de belichting krijg je tegen de achtermuur nog een mooie schaduw van torens of hoge gebouwen van een stad.
Mijn eerste gedachte bij het zien van dit kunstwerk was ‘Akasha Kronieken’. Gelijk maar even op het bordje gekeken voor de titel en dat was dus: Zweistromland / De Hogepriesteres.
Het is van 1986-1989 en staat op dit moment (mei 2019 tot 15-09-19) in het Astrup Fearnley Museum in Oslo. Prachtig museum voor hedendaagse kunst, supermooi gelegen aan het fjord. Ik heb niet de indruk dat ze een vaste collectie hebben, maar juist steeds wisselende tentoonstellingen van hedendaagse kunst, waarbij ik mij vaak afvraag: ‘Wat moet ik hiermee?’ en ‘Hoe kan dit kunst zijn?’ Maar dat terzijde.
Toelichting op Kiefers Hogepriesteres
Gelukkig hing er bij Kiefers Hogepriesteres nog een uitgebreide toelichting, die ik ook echt heel treffend vind voor de betekenis van de Hogepriesteres. Zie hieronder mijn vertaling:
“Kiefer ging uit van een boek als tijdcapsule en een opslagplaats voor kennis.
In 1986 begon hij met het maken van de loden boeken en ze te plaatsen in een grote boekenkast als in een bibliotheek.
In het uiteindelijke kunstwerk staan bijna 200 loden boeken in twee stalen boekenkasten. Deze twee kasten zijn van elkaar gescheiden door een vier meter lange glasplaat. Op de linker boekenkast staat Eufraat en op de rechter Tigris.
Ieder boek is uniek en weegt tussen de 100 en 300 kilo.
De titel Zweistromland referent aan het oude Mesopotamië, ‘de bakermat van de beschaving,’ waar ’s werelds eerste boeken waren gemaakt. Deze waren van klei.
De tweede titel De Hogepriesteres heeft betrekking op een specifieke tarotkaart waarop een hogepriesteres zit met een boek op schoot. Zij is de personificatie van een soort kennis die mysterieus, onmeetbaar en intuïtief is.
Boeken bewaren en geven kennis door aan nieuwe generaties. Kiefers boeken zijn echter dubbelzinnig: ze bewaren, maar verbergen tegelijkertijd de informatie die ze bevatten. Hoewel het technisch mogelijk is om de boeken te openen en er doorheen te bladeren, maakt hun formaat en gewicht het praktisch onmogelijk om dit te doen.
Hoewel sommige boeken leeg zijn, bevatten anderen gemanipuleerde zwart-witfoto’s van het aardoppervlak. Alle foto’s zijn verstoken van menselijke figuren maar vertonen sporen van menselijke activiteit. Er zijn ook boeken die symbolische materialen bevatten zoals klei, zand, gedroogde erwten en haar. Gevuurd klei is gemaakt van aarde, lucht, vuur en water, de ‘vier klassieke elementen’ waarvan men dacht dat ze de bouwstenen van het leven waren. Deze elementen zijn ook nauw verwant aan alchemie, een terugkerend thema in de kunst van Kiefer.
Theoretisch gezien, kunnen gedroogde erwten ontkiemen en symboliseren daarom hoop op toekomstige groei. Hier, echter, zijn ze ingekapseld in lood, en is het als het ware een onleesbaar braille.
De asgrijze boeken lijken te zijn onderworpen aan weer, wind en chemische processen, vandaar dat de visuele indruk van de boekenkast er voornamelijk een is van desintegratie, vernietiging en vergankelijkheid. Paradoxaal genoeg geeft Kiefer hier uitdrukking aan vergankelijkheid met een metaal dat sterk genoeg is om radioactieve straling te verdragen.
Lood is een dubbelzinnig materiaal, want hoewel lood bescherming kan bieden, is het ook giftig en daarom levensbedreigend. De zware en onhanteerbare bibliotheek kan gezien worden als een verhaal over het vergaren van kennis, in die mate dat we er geen overzicht meer over hebben. Het kan ook worden gelezen als een zware kennislast die we hebben geërfd van het verleden.”